Od lutego 2023 r. zaczęła obowiązywać jedna z długo oczekiwanych przez pracodawców zmian w prawie pracy – mianowicie możliwość wprowadzenia przez pracodawców kontroli trzeźwości wśród pracowników.
Za sprawą ostatniej nowelizacji ustawy Kodeks pracy (dalej: „KP”), pracodawcy będą mogli wprowadzić w swoim zakładzie pracy regulacje umożliwiające przeprowadzanie takich kontroli (zarówno cyklicznych jak i ad hoc), o ile jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób bądź ochrony mienia w danym zakładzie pracy.
Kluczową informacją dla pracodawców jest to, że wprowadzenie postanowień w zakresie kontroli trzeźwości jest ich uprawnieniem, nie obowiązkiem. W przeciwieństwie więc do większości uregulowań ustawowych, które znajdują się w KP, w tym zakresie ustawodawca dał pracodawcom pewną dowolność. Wynika to z pewnością z tego, że nie w każdym przedsiębiorstwie będzie istniała konieczność czy też zasadność wprowadzania takich uregulowań. W treści niniejszej publikacji postaramy się omówić, w jakiego typu przedsiębiorstwach w naszej ocenie będzie to bezwzględnie wskazane.
Jeśli już dany pracodawca zdecyduje się na wprowadzenie kontroli trzeźwości w swoim przedsiębiorstwie, jest zobowiązany wskazać:
- grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości,
- sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli,
- czas i częstotliwość jej przeprowadzania.
Wydaje się, że takimi grupami pracowników, wśród których przeprowadzanie kontroli będzie mieć największe znaczenie, są działy w których odbywa się np. produkcja, kierowanie pojazdami i maszynami, a także inne formy wykonywania przez pracowników pracy stricte fizycznej. Niewątpliwie bowiem wśród takich grup ewentualne ryzyko narażenia zarówno siebie jak i całego przedsiębiorstwa na niebezpieczeństwo związane z nietrzeźwością jest znacznie większe niż przykładowo wśród pracowników biurowych – choć nasze doświadczenie w zakresie wspierania pracodawców w ich działalności związanej z bezpieczeństwem i higieną pracy, a także w przeciwdziałaniu wypadkom przy pracy wskazuje, że nie jest to oczywiście regułą.
Wbrew niektórym publikacjom, które krążą w social mediach, postanowień w tym zakresie nie wprowadza się osobnym regulaminem – wprowadza się je do funkcjonującego w danym przedsiębiorstwie regulaminu pracy zgodnie z trybem zmiany takiego regulaminu przewidzianym w KP.
Zgodnie z przepisami jakie obowiązują w zakresie kontroli trzeźwości, taka kontrola obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie – a więc po prostu za pomocą alkomatu. Dodatkowo do wprowadzanych zmian wydane zostanie rozporządzenie wykonawcze, które ma ujednolicić niedookreślone w przepisach zasady przeprowadzania kontroli, w tym jak zakładamy wytyczne odnośnie alkomatów. Ze swojej strony jako praktyków w zakresie prawa pracy, już teraz możemy dodać, że posiadanie ważnych certyfikatów będzie z całą pewnością przesądzało o możliwości wykorzystania wyników takiej kontroli jako dowodów w przypadku wykrytych przypadków nietrzeźwości wśród pracowników. To nadal po stronie pracodawcy będzie bowiem leżał obowiązek wykazania, że kontrola odbyła się zgodnie z przepisami oraz że jej wyniki powinny być uznane za wiarygodne.
Pracodawca będzie miał dwie możliwości przeprowadzenia kontroli na podstawie wprowadzonych do regulaminu pracy postanowień.
Pierwsza możliwość to kontrola wynikająca z rutynowych, cyklicznych kontroli przeprowadzanych w trybie ustalonym przez pracodawcę. Do pracodawcy będzie należała decyzja zarówno co do tego czy cyklicznie będzie poddawał wszystkie ze wskazanych do kontroli grup pracowników oraz jak często takie kontrole będą się odbywały.
Druga możliwość to przeprowadzenie kontroli, gdy zajdzie uzasadnione podejrzenie, że pracownik (również taki, który nie należy do grupy pracowników objętych rutynowymi kontrolami) stawił się do pracy w stanie po spożyciu alkoholu. Jak wskazuje uzasadnienie do zmian w KP, przesłankami jakie mogą wskazywać na zasadność takiej kontroli są np. chwiejny chód, bełkotliwa mowa.
Na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (a więc Policje) – taka sytuacja będzie miała miejsce najpewniej wówczas, gdy dany pracownik nie wyrazi zgody na przeprowadzenie badania przez pracodawcę.
Dodatkowo nowe przepisy przewidują, że jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, pracodawca może wprowadzić kontrolę pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu.
Z uwagi na to, że wprowadzanie postanowień dotyczących kontroli trzeźwości wśród pracowników nie jest obligatoryjne, nie ma również w tym aspekcie konkretnego, ustawowego terminu w którym wdrożenie regulaminu w przypadku chęci implementacji założeń odnośnie kontroli trzeźwości musiałoby nastąpić.
Z całą pewnością w pierwszej kolejności rekomendujemy pracodawcom rozważenie – z uwzględnieniem działów, które funkcjonują w ich przedsiębiorstwach – czy rzecz ich dotyczy i czy wprowadzenie kontroli trzeźwości będzie zasadne. Następnie koniecznym będzie niewątpliwie opracowanie zaplecza techniczno-logistycznego i założeń dotyczących ewentualnych kontroli trzeźwości, które miałyby się odbywać w ich przedsiębiorstwach. Bezsprzecznie pomóc w tym może konsultacja z działem lub osobą, która w danym przedsiębiorstwie zajmuje się kwestiami BHP. Pomoże ona m.in. w wytypowaniu miejsca, gdzie takie kontrole miałyby się odbywać (przy uwzględnieniu konieczności zapewnienia poszanowania godności, prywatności oraz innych dóbr osobistych pracownika.
Poniżej, w ramach podsumowania wskazujemy kwestie, nad którymi przed wprowadzeniem kontroli trzeźwości w danym przedsiębiorstwie, w pierwszej kolejności rekomendujemy każdemu pracodawcy się zastanowić:
- Grupa lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości (przy czym podkreślamy, że założenie ustawodawcy jest takie, że nie mają to być wszyscy pracownicy spółki tylko tacy, których rodzaj pracy to szczególnie uzasadnia czyli których praca pod wpływem alkoholu lub środków odurzających może być szczególnie niebezpieczna dla pracodawcy.
- Rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli (np. czy będzie to alkomat ustnikowy, czy bezustnikowy bądź bramka z alkomatem) oraz sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości.
- Czas i częstotliwość kontroli.
- Podjęcie decyzji czy wskazane jest tylko uregulowanie kontroli trzeźwości czy także kontroli na obecność substancji o działaniu podobnym do alkoholu (tj. używek, narkotyków).
Karolina Klimek
Brillaw Kancelaria Radców Prawnych Mikulski & Partnerzy
