Co wiesz o Muzeum Niepodległości?

Muzeum Niepodległości, foto: Tadeusz Stani

Muzeum Niepodległości, foto: Tadeusz Stani

„Jakie może się odbywać życie w tym zabytku, który będzie wysepką między dwoma trasami komunikacyjnymi” – mówił w 1947 r. jeden z urbanistów przeciwnych rekonstrukcji pałacu będącego dziś siedzibą Muzeum Niepodległości w Warszawie.

W latach 2015–2016 obchodziło 25-lecie swego istnienia. Najpierw, 30 stycznia 1990 r., powstało Muzeum Historii Polskich Ruchów Niepodległościowych i Społecznych, którego siedzibę ustanowiono w Pałacu Przebendowskich/Radziwiłłów. Od 1991 r. instytucja posługuje się obowiązującą do dziś nazwą. Muzeum Niepodległości objęło także dwa oddziały: Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej oraz Muzeum Więzienia Pawiak i jego filię – Mauzoleum Walki i Męczeństwa.

Muzeum dokumentuje i popularyzuje wiedzę o historii Polski od okresu rozbiorów do czasów nam współczesnych, przede wszystkim związaną z działalnością niepodległościową i państwowotwórczą oraz kształtowaniem się tożsamości narodowej i regionalnej. Gromadzi związane z tymi procesami zbiory, poddaje je konserwacji, prezentuje na wystawach, w publikacjach, podczas prelekcji i lekcji muzealnych. Znaczna część jego bogatych zbiorów to plakaty, ale także obrazy, realia, książki, czasopisma, kartoteki więźniów. Do wyjątkowo ciekawych obiektów muzealnych należy zbiór ksiąg pamiątkowych dokumentujących działalność artystyczną zespołu radiowego „Wesołej Lwowskiej Fali”, który po wybuchu II wojny światowej przekształcił się w Polową Czołówkę Teatralną Wojska Polskiego nr 1 „Lwowska Fala”. Księgi zawierają programy, fotografie oraz setki wpisów żołnierzy i osób cywilnych z podziękowaniami za występy. To unikalne świadectwo polskiej kultury z obszarów, które obecnie znajdują się poza granicami Polski.

Muzeum Niepodległości, foto: Tadeusz Stani

Nazwa siedziby głównej Muzeum Niepodległości przypomina nazwiska fundatora i ostatniego prywatnego właściciela obiektu. Budowla powstała w trzecim dziesięcioleciu XVIII wieku jako rezydencja podskarbiego koronnego Jana Jerzego Przebendowskiego, stronnika króla Augusta II (nie ma pewności, kto był autorem projektu). Przez 60 lat XIX stulecia wielekroć zmieniali się lokatorzy obiektu i pełnił on rozmaite funkcje. W roku 1863 nabył go Jan Zawisza, który dokonał przebudowy i renowacji budynku, by ponownie stał się siedzibą możnego rodu. Wtedy właśnie Henryk Siemiradzki ozdobił sufit pałacowego westybulu plafonem Światło i mrok. W latach 1912–1947 budynek należał do księcia Janusza Radziwiłła, właściciela Nieborowa, posła i senatora II RP (w 1947 r. w zamian za rezygnację z własności pałacu książę dostał dwupokojowe mieszkanie). Przetrwał rok 1939, lecz został zbombardowany i wypalony w okresie powstania warszawskiego. W wyniku działań wojennych był zniszczony w 70 procentach. Gdy zapadła decyzja o budowie Trasy W-Z, pojawiły się głosy, że należy go rozebrać. Ocalenie zawdzięcza w dużym stopniu aktywności Jana Zachwatowicza, który kierował wydziałem architektury zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy. Odbudowę pałacu (przeprowadzoną zgodnie z projektem Bruna Zborowskiego) zakończono w lipcu 1949 r. Budynek, który przed wojną stał przy wąskiej ulicy Bielańskiej, znalazł się pośrodku arterii komunikacyjnej (dziś stoi między jezdniami alei Solidarności). Najpierw służył związkom zawodowym, a od roku 1955 do schyłku PRL-u był siedzibą Muzeum Lenina.

Na trwający właśnie remont czekał od zakończenia powojennej odbudowy. Zgłoszony przez Muzeum Niepodległości projekt „Dostosowanie Pałacu Przebendowskich/Radziwiłłów do nowych funkcji kulturalnych i edukacyjnych, w tym dla osób niepełnosprawnych” otrzymał dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020. Podpisanie umowy dotyczącej środków na realizację inwestycji przyznanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego odbyło się 6 marca 2017 r. Pozostałe środki potrzebne do wykonania zadania zapewnił Marszałek Województwa Mazowieckiego.

W ramach realizowanego projektu zaplanowano zmodernizowanie wystawy stałej „Polonia Restituta. O niepodległość i granice” i odtworzenie wystawy stałej „Z Orłem Białym przez wieki. Symbol władców, państwa i narodu”. Planowana jest też realizacja dwóch nowych ekspozycji stałych. Jedna z nich, „Kresy i bezkresy w zbiorach Muzeum Niepodległości”, ma przypominać polskie dziedzictwo kulturowe na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. Druga, „Historia Pałacu Przebendowskich/Radziwiłłów”, ma być syntezą bogatych dziejów miejsca. Ważnym jej elementem będzie prezentacja Światło i mrok, multimedialna projekcja plafonu autorstwa Henryka Siemiradzkiego. Zakończenie realizacji całego projektu zaplanowano na 31 grudnia roku 2019.

Muzeum Niepodległości, foto: Tadeusz Stani

Z powodu remontu siedziba główna jest zamknięta. Muzeum zaprasza obecnie do swojego oddziału – Muzeum Więzienia Pawiak. Projekt modernizacji części tamtejszej wystawy stałej – sekwencji »Pawiacki Dzień 1939–1944« – został wyróżniony nagrodą główną w kategorii „Przedsięwzięcia o Tematyce Martyrologicznej” w Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2017. To najważniejsza forma uznania w polskim muzealnictwie.

Ekspozycje w drugim oddziale, Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, są chwilowo niedostępne ze względu na modernizację wystawy stałej. Dostępny jest jednak teren wokół. Poza powstałym w trzeciej dekadzie XIX stulecia okazałym budynkiem X Pawilonu – zobaczyć tu można m.in. oryginalną drogę straceń, którą przemierzali skazańcy na miejsce kaźni, i fragmenty szubienicy z okresu zaborów. Można też podziwiać trzy lufy armat odlane w Szwecji w roku 1836 (dwie z nich znajdują się w tym miejscu od tamtej pory!). Otwarta jest także Galeria Brama Bielańska.

Kulminacyjnym punktem obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości będzie udostępnienie zwiedzającym wystawy stałej „Więźniowie X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej” (poddawanej właśnie modernizacji). Ekspozycja ma podkreślać wyjątkowość tego miejsca w historii Polski. Zdecydowana większość więźniów Cytadeli to osoby walczące o niepodległość: członkowie kolejnych organizacji konspiracyjnych, uczestnicy powstań narodowych, rozmaitych wystąpień antycarskich, działacze partii politycznych. Byli wśród nich Gustaw Ehrenberg, ks. Piotr Ściegienny, Romuald Traugutt, Roman Dmowski, Józef Piłsudski. Oficjalne otwarcie wystawy planowane jest na listopad 2018 r. Serdecznie zapraszamy!

Piotr Piegat
foto: Tadeusz Stani


Silk Road Poland

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *